Pokrzywa i jej właściwości

Pokrzywa zwyczajna to roślina, która najczęściej kojarzy się nam z poparzeniami po kontakcie z jej liśćmi. Każdy z nas na pewno słyszał także o właściwościach zdrowotnych majowych pokrzyw. Zbiera się ją najczęściej wiosną, przed kwitnieniem, ponieważ mają wtedy najwięcej właściwości odżywczych.

            Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) to roślina wieloletnia o silnych, podziemnych rozłogach i rozgałęzionym korzeniu. Łodyga u tej rośliny jest czterokanciasta, obficie ulistniona. Może osiągać wysokość nawet 1,5 m. Liście są ciemnozielone, a cała roślina pokryta jest krótkimi włoskami szczeciniastymi i dłuższymi włoskami parzącymi, zawierającymi kwas mrówkowy. Ponadto włoski parzące zawierają krzemionkę. Przy kontakcie górna część włoska przesycona krzemionką odłamuje się i wówczas szyjka w bija się w ciało, a znajdujący się we włosku kwas mrówkowy przenika do skóry powodując powstawanie bąbli, zaczerwienienie i swędzenie skóry. Pokrzywa jest rośliną dwupienną, kwitnącą od czerwca do września, rozpowszechnioną prawie na całej kuli ziemskiej, głównie w klimacie umiarkowanym.

           W Polsce pokrzywa jest rośliną pospolitą, traktowaną najczęściej jako chwast. Rośnie przy zabudowaniach, pod płotami, na rumowiskach, w rowach, a także nad brzegami wód. Możemy ją spotkać na glebach żyznych, bogatych w azot, jak również w miejscach zacienionych.

Surowiec zielarski

Surowcem zielarskim jest liść pokrzywy (Urticae foilum) i korzeń pokrzywy (Urticae radix). Pozyskuje się je najczęściej ze środowiska naturalnego. Całe, ścięte pędy suszy się je w suchym i przewiewnym miejscu, najczęściej na strychach. Liście rozkłada się po przewiędnięciu (wtedy mniej parzą) cienką, pojedynczą warstwą. Korzenie kopie się jesieni, aż do wystąpienia mrozów lub wczesną wiosną, zanim puszczą pędy. Ponadto oczyszcza się je z ziemi, odcina części naziemne i suszy w suszarni ogrzewanej w temperaturze 40 stopni Celsjusza.

Podstawowe substancje czynne

Liście pokrzywy zawierają barwniki roślinne, takie jak np. chlorofil, ksantofil, beta-karoten, witaminy: K, C, A, witaminy z grupy B (B2, B5 i B6), a ponadto garbniki, aminy (np. serotoninę, histaminę), acetylocholinę, kwasy organiczne (m.in. mrówkowy, glikolowy i glicerolowi), flawonoidy, karotenoidy, olejek eteryczny, związki zwiększające odporność na infekcje, mikroelementy, m.in. wapnia, magnezu, żelaza, potasu, krzemu, fosforu, jodu, siarki i sodu. We włoskach również znajdują się substancje lotne (metyloheptanon i antofen).

           Korzenie zawierają związki lipidowe i sterolowe, lecytynę, lignany, polisacharydy, rozpuszczalną krzemionkę, kwasy organiczne, a także sole mineralne.

Właściwości pokrzywy

Pokrzywa jest jedną z najpopularniejszych roślin leczniczych o wielostronnym działaniu. Znana jest już od czasów starożytności – opisywana była przez Hipokratesa, Dioskuridesa i Pliniusza. Syreniusz, szesnastowieczny lekarz, botanik i zielarz, zalecał gotowane w winie liście pokrzywy jako środek leczący żołądek. Z kolei sok z pokrzywy był zalecany na kamienie w nerkach. Ponadto stosowana była jako lek gojący owrzodzenia i hamujący krwawienia, a także przy artretyzmie, reumatyzmie i nerwobólach. W dodatku liście działają moczopędnie, ściągająco, rozkurczowo, przeciwbiegunkowo, przeciwkrwotocznie, przeciwgośćcowo, wzmacniająco, przeciwcukrzycowo, przeciwzapalnie, tonizująco, przeciwanemicznie. Pokrzywa poprawia przemianę materii, dodatkowo pobudza wytwarzanie enzymów trzustkowych i wpływa korzystnie na produkcję czerwonych krwinek i hemoglobiny. Ponadto medycyna ludowa zaleca, aby przy wiosennym zmęczeniu pić sok z pokrzywy codziennie na wzmocnienie.

Pokrzywa a układ moczowy

Napary i wyciągi z pokrzywy w niewielkim stopniu podnoszą ilość moczu wydalanego w ciągu doby, a w dodatku zwiększają eliminację szkodliwych produktów przemiany materii i mocznika. Pokrzywę określa się jako środek „czyszczącego krew”. Można ją  stosować w łagodnych stanach zapalnych dróg moczowych. Ponadto pomocniczo można ją stosować w leczeniu kamicy nerkowej. Wspomaga także wydalanie z organizmu szkodliwych substancji, np. złogów kwasu moczowego. Można pić do 4 filiżanek herbaty z pokrzywy dziennie, z kolei picie w zbyt dużych ilościach może sprawiać, że w organizmie pojawią się niedobory soli mineralnych i witamin, które zostaną wypłukane z organizmu.

Pokrzywa na prostatę

Korzeń pokrzywy stosuje się w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego. Ponadto pomaga przy zaburzeniach oddawania moczu. Za łagodzenie objawów w przeroście prostaty odpowiadają lektyny i polisacharydy odpowiedzialne za hamowanie aktywności aromatazy.

Pokrzywa na dolegliwości układu pokarmowego i lepszą przemianę materii

Napary ze świeżych listków młodej pokrzywy i listki dodane do sałatek ułatwiają przemianę materii i wzmagają apetyt. Dodatkowo, związki w nich zawarte oczyszczają układ pokarmowy, odprowadzają złogi żółciowe, a także korzystnie wpływają na pracę trzustki, wątroby i żołądka. Pokrzywę stosuje się ponadto w chorobach wątroby i przewodu pokarmowego, nieżytach żołądka i jelit, a także przy biegunkach. Odwary z liści pokrzywy zawierają witaminę K i garbniki, które zapobiegają drobnym krwawieniom z przewodu pokarmowego.

Działanie przeciwcukrzycowe

Pokrzywa pobudza czynność wydzielniczą trzustki, dzięki czemu obniża nieznacznie poziom cukru we krwi. Jednak roślina ta może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych, dlatego osoby stosujące doustne leki hipoglikemiczne powinny skonsultować się lekarzem lub farmaceutą przed zastosowaniem dodatkowych środków ziołowych.

Pokrzywa na ból kręgosłupa i stawów

Przy chorobach narządu ruchu w tkankach okołostawowych okładają się złogi moczowe i wzrasta poziom kwasu moczowego we krwi. Pokrzywa ma właściwości saluretyczne, które ułatwiają wydalenie go z organizmu. Dlatego pokrzywa jest także rośliną zmniejszającą zakwaszenie organizmu. Ponadto pokrzywę stosuje się również w leczeniu dny moczanowej i reumatyzmie. Natomiast w medycynie ludowej od dawna znano i stosowano liście pokrzywy w celu łagodzenia bólu. Jej właściwości przeciwbólowe zostały ponadto potwierdzone przez brytyjskich naukowców z University of Plymouth. Przebadali oni grupę 18 osób, u których zdiagnozowano stany zapalne stawów i kości, a także bóle dysku oraz bóle wywołane urazami mechanicznymi, tj. naciągnięcie i zapalenie ścięgien, „łokieć tenisisty”. Wykazano korzystne działanie pokrzywy.

Pokrzywa przy anemii

Pokrzywa korzystnie wpływa na produkcję czerwonych krwinek i hemoglobiny. Dzięki temu pomaga przy anemii i osłabieniu. Dorównuje suplementom zawierającym żelazo. Obniża również poziom cukru we krwi i ciśnienie tętnicze.  

Pokrzywa zwiększa odporność organizmu

Najnowsze badania wykazują, że w liściach i korzeniach pokrzywy zawarte są składniki zwiększające wytwarzanie antygenów wirusowych i interferonu. Substancje te chronią organizm przed infekcjami wirusowymi.

Pokrzywa na alergię

Pokrzywa zwyczajna zawiera m.in. pochodne tyrozyny, wykazujące działanie przeciwhistaminowe. Jednak w nielicznych przypadkach, w spożyciu ponad normę pokrzywa może powodować reakcje alergiczne w postaci przemijającej pokrzywki.

Pokrzywa na schorzenia skórne i na włosy

Pokrzywa wykazuje właściwości bakteriobójcze. W związku z tym stosuje się ją do przemywania skóry. Robi się także okłady z liści pokrzywy w celu leczenia schorzeń skórnych, ropni, czyraków, trądziku, guzków, stanów zapalnych pochwy oraz stanów zapalnych mięśni. Ekstrakt z pokrzywy wykorzystuje się jako płukankę odkażającą jamę ustną. Poleca się stosowanie tej rośliny do cery tłustej, często w okresie młodzieńczym. Bardzo często pokrzywę można znaleźć w składzie kosmetyków naturalnych. Dobrze znane jest korzystne działanie pokrzywy na skórę głowy i włosy. Naparem z pokrzywy masuje się skórę głowy. Zmniejsza to napięcie mięśni i poprawia krążenie, ale jednocześnie działa leczniczo w chorobach skóry głowy, przy łupieżu i łojotoku, przy wypadaniu włosów. Szampony pokrzywowe są polecane do tłustej skóry głowy, do włosów przetłuszczających się. Odżywiają je i pozostawiają błyszczące i czyste. Jest skutecznym lekiem przeciw wypadaniu włosów. W tym celu można stosować płukanki i pić napary z tej rośliny.

Pokrzywa w ciąży

Ciąża nie jest przeciwskazaniem do picia naparów z tej rośliny. Wprost przeciwnie – zawiera dużo minerałów i witamin. Herbata z pokrzywy pita po urodzeniu dziecka wzmaga karmienie piersią i pomaga w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu.

Pokrzywa - przeciwwskazania

Soku z pokrzywy nie powinny pić kobiety, które zmagają się z chorobami narządów rodnych, np. rak, mięśniaki, krwawienia, a także osoby, które mają nadmiar żelaza w organizmie. Inne przeciwwskazania to przewlekłe choroby nerek, zabiegi chirurgiczne oraz cukrzyca.

Jak stosować?

W naszych Delikatesach Ekologicznych znajdziecie Państwo pokrzywę w postaci herbatek, suplementów, wyciągów, proszku, soków, olejków, oleju z nasion, kosmetyków a nawet makaronu z pokrzywą. Wiosną, przed kwitnieniem sami możemy zebrać świeżą pokrzywę i robić z niej napary. Pamiętajmy tylko, żebyśmy nie zbierali jej w miejscach zanieczyszczonych spalinami czy przemysłem. Ze świeżej pokrzywy możemy również ugotować zupę, albo upiec ciasteczka.

Wiosenna kuracja odmładzająca i wzmacniająca organizm

Często stosowana jest wśród Francuzów. Polega na piciu przez okres 2 tygodni trzykrotnie w ciągu dnia łyżki soku z pokrzywy. Sok z pokrzywy można zastąpić sałatką przygotowaną z posiekanej pokrzywy. Kuracja oczyszcza organizm z nagromadzonych produktów przemiany materii, poprawia  cerę i samopoczucie.

Źródła:

Jakubczyk K.,  Janda K.,  Szkyrpan S., Gutowska I., Wolska J. Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne, "Pomeranian Journal of Life Sciences" 2015, nr 61.

Pieszak M., Mikołajczak P.L. Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), "Postępy Fitoterapii" 2010, nr 4.

Senderski M.E. Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie, Podkowa Leśna, 2017.