Czarny bez - właściwości lecznicze i kosmetyczne

Czarny bez (Sambucus nigra) to krzew, który możemy dość powszechnie spotkać w naszym kraju przy drogach, na skraju lasu, przydrożach, rumowiskach. Osiąga nawet 10 m wysokości. Czarny bez jest rośliną synantropijną, czyli towarzyszącą człowiekowi. Nasiona bzu są znajdowane w wykopaliskach i znaleziska te sięgają epoki kamiennej. Właśnie nadchodzi czas kwitnięcia tej rośliny – kwiatostany są rozwinięte na przełomie maja i czerwca. Surowcem leczniczym są kwiaty i owoce. Jakie mają właściwości? Jak możemy je wykorzystać w celach zdrowotnych i kosmetycznych?

Kwiaty i owoce czarnego bzu

Kwiaty są białe lub kremowe, zebrane w baldachokształtne kwiatostany o średnicy 10-20 cm. Mają przyjemny zapach. Zawierają duże ilości flawonoidów, kwasów fenolowych i organicznych, a także olejki, śluzy, triterpeny, sterole, sole mineralne. Zbiera się je wczesnym rankiem, w słoneczną pogodę. Ponadto większość kwiatów przy zbieraniu powinna być rozwinięta. Ścinamy całe baldachy, pamiętając, żeby część zostawić aby mogły się z nich rozwinąć owoce. Baldachy suszymy w cieniu na wolnym powietrzu, lub w suszarkach.

            Czarny bez ma owoce zwane jagodami – są ciemnofioletowe, błyszczące, mięsiste, o średnicy od 6-8 mm. Owoce zbieramy gdy są w pełni dojrzałe (sierpień-wrzesień). Suszymy je początkowo w temperaturze 30 st. C, a potem dosuszamy w 60 st. Znajdziemy w nich sporo glikozydów antocyjanowych, cukrów, pektyn, garbników, kwasów organicznych, które rzadko występują u roślin – np. kwas szikimowy. Ponadto są cennym źródłem witaminy C, witamin z grupy B, prowitaminy A.

Właściwości lecznicze czarnego bzu

Napar z kwiatów lub sok z owoców to wszechstronny lek na przeziębienie – działa napotnie, obniża gorączkę, ma właściwości wykrztuśne, więc ułatwia oczyszczenie oskrzeli z zalegającej wydzieliny. Ponadto roślina ta wzmacnia naszą odporność. Czarny bez uszczelnia także naczynka krwionośne i wzmacnia błony śluzowe dróg oddechowych. Pektyny obecne w owocach mają działanie przeczyszczające i przeciwbólowe – stosuje się je przy bolesnym miesiączkowaniu i migrenie. Jagody czarnego bzu oczyszczają organizm z toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii. Poleca się ich spożywanie osobom cierpiącym na reumatyzm oraz stany zapalne skóry, żołądka i jelit, a także w rwie kulszowej i nerwobólach.

            Owoce są surowcem antocyjanowym, wykazują właściwości antyoksydacyjne, czyli mają zdolność do wiązania wolnych rodników. Przeprowadzono badania ze standaryzowanymi ekstraktami z owoców czarnego bzu, które wykazały zdolność wiązania się flawonoidów zawartych w ekstrakcie z wirusem grypy, co uniemożliwia jego wniknięcie do komórki gospodarza. Ponadto ekstrakty mają także działanie bakteriobójcze.  

            Czarny bez ma kwiaty i owoce, które zawierają związki pozytywnie wpływające na układ moczowy i trawienny. Działają lekko przeczyszczająco i regulują trawienie, łagodzą wzdęcia i zgagę. Mają działanie moczopędne. Zaleca się picie naparu z owoców czy kwiatów przy zaparciach, problemach z nerkami, obrzękach.

            Sok z owoców czarnego bzu służy do aromatyzowania produktów spożywczych i jest stosowany jako naturalny barwnik w przemyśle spożywczym.

            Czarny bez jest często składnikiem preparatów aptecznych i zielarskich, np. syropów na uporczywy kaszel, leków o działaniu napotnym, preparatów na zaparcia.

Zastosowanie w kosmetyce

Owoce bzu i napary z kory wykorzystywane są do przemywania skóry z wysypką, owrzodzeniami, przy trudno gojących się ranach. Świeży napar stosuje się w stanach zapalnych oczu, przy obrzękach i cieniach pod powiekami. Kwiaty czarnego bzu zawierają flawonoidy, działają przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, zaś kwasy organiczne (m.in. kwas szikimowy) wybielają skórę.

            Olejek z czarnego bzu wygładza cellulit. Zawiera dużo witaminy C, która wzmacnia tkankę łączną i wspomaga produkcję włókien kolagenowych. Przeciwzapalne flawonoidy i rutyna uszczelnią naczynka włosowate i zwiększają elastyczność ich ścianek. Olejek należy wmasowywać regularnie w ciało, a najlepiej wspomagać walkę z cellulitem piciem naparu z kwiatów i stosować kąpiele z dodatkiem odwaru z owoców.

            Napary i odwary z czarnego bzu mają właściwości przeciwzapalne i dobrze nadają się do pielęgnacji skóry podrażnionej i zanieczyszczonej, z wągrami. Możemy z nich przygotować oczyszczające parówki lub łagodzące napary.

Uwagi i przeciwwskazania

Surowe owoce czarnego bzu są trujące – zawierają sambunigrynę i prunazynę, które mogą wywoływać zatrucie pokarmowe. W celach leczniczych stosujemy napary oraz kwiaty, które nie zawierają tych związków. W wyniku obróbki termicznej, suszenia lub gotowania szkodliwe substancje się ulatniają.

            Nie przekraczajmy zalecanych dawek, ponieważ może to prowadzić do biegunek, bólu brzucha i zatrucia. W przypadku syropu zalecana dawka to 15 ml trzy razy dziennie. Sok z jagód bzu ma mniejsze stężenie, dlatego można go pić kilka razy dziennie.

Co możemy zrobić z czarnego bzu?

Oprócz naparów z kwiatów i owoców, możemy zrobić powidła, syropy. Świeże kwiaty można dodawać do sałatek i placuszków. Powidła są pomocne przy wrzodach i zaparciach. Jeśli nie zbieramy sami owoców i kwiatostanów, możemy również kupić preparaty z tego krzewu. W Delikatesach Ekologicznych Aleeko znajdziecie Państwo np. sok z czarnego bzu, syrop z czarnego bzu, dżem, mus, suszone owoce czarnego bzu, kwiatostany. Jeśli chcecie poszerzyć swoją wiedzę o właściwościach tej rośliny, możecie Państwo zakupić książkę.

Powidła z owoców czarnego bzu

1 kg owoców

400 g cukru

odrobina wody

sok z cytryny

Składniki zagotować do otrzymania odpowiedniej konsystencji i przełożyć do słoiczków.

Sok z owoców czarnego bzu

Najpierw owoce ogrzewamy w garnku, aż puszczą sok. Następnie rozcieramy na miazgę i przeciskamy przez gazę. Potem uzyskany sok gotujemy z niewielką ilością miodu i rozlewamy do ciemnych butelek. Pijemy 2-3 razy dziennie po szklance, rozcieńczony wodą. Możemy go stosować przy przeziębieniach, nerwobólach, zaburzeniach trawienia.

Syrop z kwiatów czarnego bzu

Potrzebujemy kwiatów z około 40 baldachów. Zalewamy je syropem otrzymanym przez zagotowanie 1 kg cukru z 1 l wody i plastrami cytryny. Następnie pozostawiamy na 2 dni, filtrujemy i gotujemy. Na końcu sok przelewamy do wyparzonych butelek.

Kwiaty czarnego bzu w cieście naleśnikowym (16 sztuk)

ok. 16 dużych baldachów kwiatów czarnego bzu

150 g mąki pszennej

200 ml mleka

2 jajka

szczypta soli

2 łyżeczki cukru waniliowego

olej rzepakowy do smażenia

syrop klonowy

Najpierw baldachy potrząsnąć, aby usunąć owady i zanieczyszczenia, delikatnie przepłukać wodą. Potem do miski wsypać mąkę i cukier waniliowy.

Następnie należy wlewać mleko i energicznie mieszać trzepaczką, aby nie powstały grudki. Potem oddzielić żółtka od białek. Żółtka dodać do ciasta i ponownie wymieszać. Można również ciasto zmiksować mikserem. Następnie ciasto odstawić na ok. 10 minut, aby odpoczęło. Potem białka ubić ze szczyptą soli na sztywną pianę. Pianę wmieszać delikatnie szpatułką do ciasta. W garnku lub na patelni rozgrzać sporą ilość oleju, tak aby kwiaty mogły w nim swobodnie pływać.

Później trzymając za łodygę, zanurzać pojedynczo kwiaty w cieście. Pomagając sobie łopatką lub łyżką, pokryć wszystkie kwiatki ciastem. Podnieść łodygę do góry i potrząsnąć, aby nadmiar ciasta spłynął z powrotem do miski. Następnie włożyć do rozgrzanego oleju, wciskając łodygę do dna patelni, aby kwiaty się rozłożyły. Potem smażyć na złoty kolor z dwóch stron. Na końcu wyciągać na ręcznik papierowy, aby tłuszcz ociekł. Teraz można wyciąć grube łodyżki lub podawać w całości. Na końcu podawać najlepiej od razu po przygotowaniu polane syropem klonowym.

Odwar z kwiatów czarnego bzu

Po pierwsze łyżkę kwiatów czarnego bzu zalewamy szklanką zimnej wody, doprowadzamy do wrzenia i gotujemy na małym ogniu przez 5 minut. Następnie odstawiamy na 15 minut i cedzimy.

Wywar powinniśmy pić 2-3 razy dziennie, w ilości 1/3 szklanki. Stosujemy go jako środek przeciwgorączkowy, moczopędny i napotny.

Nalewka z owoców czarnego bzu

1 kg świeżych owoców czarnego bzu

pół litra wody

25 dag cukru

1 l spirytusu 96%

Owoce płuczemy na sicie, odsączamy, przesypujemy do słoja. Następnie zalewamy spirytusem, odstawiamy w ciemnym, ciepłym miejscu na miesiąc. Po miesiącu przefiltrowujemy. Z wody i cukru gotujemy syrop, studzimy i łączymy ze spirytusem. Po tygodniu filtrujemy, zlewamy do butelek, zakręcamy i odstawiamy w średnio chłodne, ciemne miejsce. Nalewka jest gotowa po 6 miesiącach.

Czarny bez 80% 260 g BIO Sad Danków

(opinie: 0)

Cena 21,85 zł

Do koszyka

Swanson Czarny Bez Agaricus Echinacea 120 kapsułek

(opinie: 0)

Cena 65,90 zł

Do koszyka

Yango Czarny bez 5% flawonoidów 90 kapsułek

(opinie: 0)

Cena 38,90 zł

Do koszyka

Źródła:

Dawidowicz A.L., Wianowska D., Baraniak B. The antioxidant properties of alcoholic extracts from Sambucus nigra L.(antioxidant properties of extracts). LWT - Food Science and Technology, Volume 39, Issue 3, April 2006, Pages 308-315.

Veberic R., Jakopic J., Stampar F., Schmitzer V. European elderberry (Sambucus nigra L.) rich in sugars, organic acids, anthocyanins and selected polyphenols. Food Chemistry, Volume 114, Issue 2, 15 May 2009, Pages 511-515.

Atkinson M.D., Atkinson E. Sambucus nigra L. Blackwell Science, Ltd Biological Flora of the British Isles* No. 225. Journal of Ecology 2002 90, 895–923.