Flawonoidy w naszej diecie i ich dobroczynny wpływ na zdrowie

Flawonoidy to organiczne związki polifenolowe występujące bardzo często w roślinach kwiatowych. Powstają w procesach wtórnego metabolizmu. Ze względu na różnice w budowie chemicznej dzieli się je na siedem klas: flawanole, flawanony, flawony, izoflawony, flawonole, katechiny i antocyjany. Nazywane są często witaminą P (Czeczot 2000, Majewska, Czeczot 2009). Wykazują działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwmiażdzycowe, antyagregacyjne, spazmolityczne, moczopędne, detoksykujące, przeciwarytmiczne i hipotensyjne, uszczelniające naczynia kapilarne oraz inne (Czeczot 2000, Martinez-Florez i in. 2002, Majewska, Czeczot 2009). Dotychczas poznano i opisano około 4000 związków flawonoidowych, które są obecne w liściach, kwiatach, owocach i nasionach roślin. Nadają roślinom różne barwy (żółta w owocach cytrusowych, granatowa w jagodach), chronią je przed szkodliwym działaniem promieniowania nadfioletowego, grzybami, owadami, pełnią funkcję hormonów roślinnych, regulatorów wzrostu i inhibitorów wielu reakcji enzymatycznych.

Szacuje się, że człowiek w ciągu dnia zjada około 1 g związków flawonoidowych. Wartość ta zależy od diety i ilości tych związków w spożywanych produktach (Tab. 1). W diecie Polaków głównym źródłem tych związków są herbata, jabłka i cebula (Hollman, Katan 1999, Wiczkowski, Piskuła 2004).

Tabela 1

Główne źródła flawonoidów w diecie człowieka (z publikacji Majewska, Czeczot 2009)

Świeże owoce i warzywa zawierają duże ilości flawonoidów.

Flawonoidy występują przede wszystkim w owocach (cytrusy, jabłka, czarne jagody, czarne porzeczki czy winogrona), warzywach (głównie cebula, pomidory, papryka, brokuły). Obecne są także w zbożach, nasionach roślin (przede wszystkim strączkowych), przyprawach, czerwonym winie, herbacie (zwłaszcza zielonej), kawie  i kakao. Najwięcej związków flawonoidowych zawiera ciemna, gorzka czekolada (>70% kakao) (Aherne, O’Brien 2002, Manach i inni 2004, Majewska, Czeczot 2009).

Aktywność biologiczna flawonoidów daje szerokie perspektywy wykorzystania tych związków, zarówno jako zioła, ale także jako naturalnych leków w we wspomaganiu terapii różnych chorób (Majewska, Czeczot 2009). Flawonoidy znajdujące się w lekach pochodzenia roślinnego, np. wyciągach z ziół i suplementach (np. marki Flavon) wzbogacają dietę w te cenne dla naszego organizmu związki. Dzienne zapotrzebowanie na flawonoidy pokrywa pięć do dziesięciu porcji różnych owoców i warzyw. Zawartość flawonoidów i przeciwutleniaczy w owocach i warzywach pokazuje wartość ORAC. Producent oferuje taką dawkę w skondensowanej formie (1 łyżeczka), która pokrywa większość dziennego zapotrzebowania. Firma oferuje różnorodne produkty, np. Flavon Green+, który zawiera między innymi wspierający system immunologiczny (1,3)-(1,6)-β-D-glukan pochodzenia drożdżowego, znaną i pożyteczną kurkumę czy bogatą w pierwiastki i witaminy oraz antyoksydanty moringę olejodajną. Innym elementem, wyróżniającym ten produkt jest flawonoid lipofilowy, a także mająca działanie prebiotyczne inulina pochodzenia roślinnego. Głównym miejscem metabolizmu flawonoidów są jelita i wątroba. Chociaż metabolizm tych związków nie został jeszcze poznany, to uważa się że prawie połowa tych związków jest wchłaniana wraz z pożywieniem. Dla osób żyjących aktywnie, producent poleca Flavon Active, zawierający oprócz składników roślinnych magnez, cynk i L-karnitynę, a dla dzieci Flavon Kids wzbogacony witaminami.

Pozytywne działanie flawonoidów na organizm wynika głównie z właściwości antyoksydacyjnych tych związków. Mechanizm ich działania polega na wychwytywaniu (wymiataniu) wolnych rodników tlenowych i ich reaktywnych form (RFT) oraz ograniczaniu ich wytwarzania w komórkach. Ma to znaczenie w stanach patologicznych (np. stanach zapalnych, miażdżycy, cukrzycy, chorobach neurodegeneracyjnych czy w nowotworach), którym towarzyszy stres oksydacyjny (Hanasaki i inni 1994, Czeczot, Majewska 2009). Flawonoidy, a szczególnie kwercetyna i rutyna, działają ochronnie na witaminę C i E. Związki flawonoidowe (np. genisteina, sylimaryna) przyczyniają się do zwiększenia stabilności błon biologicznych. Flawonoidy zawierające grupy pirogalolowe lub katecholowe mogą wykazywać działanie prooksydacyjne. Działanie przeciwzapalne wykazują kwercytyna, galangina, apigenina, naryngenina, baikaleina i inne). Powoduje to zahamowanie napływu leukocytów, wyregulowanie stanu napięcia naczyń włosowatych i zmniejszenie stanu zapalnego. Niektóre związki mają znaczenie przeciwalergiczne, np. kwercetyna, luteolina, bajkaleina i hispidulina – lek ważny dla astmatyków, rozluźniający mięśnie gładkie tchawicy. Zawarte są w ziołach rdestu ptasiego Herba polygoni avicularis i skrzypu Herba equiseti. Z badań wynika, że izoflawony wykazują działanie estrogenne. Opóźniają menopauzę oraz łagodzą jej następstwa. Badania prowadzone w latach 70 i 80 ubiegłego wieku wskazują na działanie przeciwnowotworowe flawonoidów. Dieta bogata w izoflawony (produkty sojowe zawierające genisteinę) obniża ryzyko wystąpienia raka piersi i raka prostaty. Mają także działanie prewencyjne w nowotworach tarczycy, głowy i szyi, a picie dużej ilości zielonej herbaty obniża ryzyko wystąpienia raka płuc (Yang i inni 2001, Czeczot, Majewska 2009). Spożycie flawonoidów wraz z pokarmem przyczynia się do obniżenia ryzyka umieralności z powodu chorób sercowo-naczyniowych. W tym zakresie obserwuje się silne działanie związków zawartych w zielonej herbacie, czerwonym winie, jabłkach, cebuli, brokułach. Flawonoidy (szczególnie rutyna i pochodne) wspólnie z witaminą C uelastyczniają i wzmacniają naczynia krwionośne. Dlatego znalazły zastosowanie w lekach nasercowych na bazie głogu i miłorzębu japońskiego. Mogą zmniejszać odczyn zapalny powstający w procesach miażdżycowych naczyń krwionośnych przez unieczynnianie (wymiatanie) reaktywnych postaci wolnych rodników, tlenku azotu i jego pochodnych, a także przez hamowanie napływu do miejsc zapalenia wolnych rodników. Związki te wykazują również działanie ochronne w stosunku do lipoprotein osocza krwi. Dzięki ich właściwościom chelatującym zmniejsza się ilość RTF w osoczu. Zapobiega to utlenieniu frakcji LDL i chroni komórki śródbłonka przed powstawaniem blaszek miażdżycowych. Duże znaczenie w leczeniu ma stosowany w tradycyjnej medycynie chińskiej i japońskiej ma korzeń tarczycy bajkalskiej, który zawiera ponad 40 flawonoidów.  Związki te wykazują także korzystny wpływ na przeciwdziałanie agregacji (zlepianiu się) płytek krwi. Badania wskazują, że niektóre z flawonoidów mogą wykazywać działanie przeciwcukrzycowe, np. (-) – epikatechina może stymulować syntezę insuliny i podwyższać poziom cAMP w komórkach β trzustki, co powoduje zwiększoną sekrecję tego hormonu. Kwercytyna chroni przed pojawieniem się zaćmy u osób chorych na cukrzycę. Flawonoidy takie, jak (-) – epikatechina, baikalina, kwercetyna, mirycetyna mogą wpływać korzystnie w terapii AIDS (Czeczot, Majewska 2009).

W świetle dotychczasowych badań widać, że flawonoidy mają bardzo duże znaczenie w profilaktyce i wspomaganiu terapii wielu chorób cywilizacyjnych. Są to powszechnie dostępne związki, które powinniśmy dostarczać do organizmu wraz z dietą lub w postaci suplementów (np. Flavon, które nie zawierają konserwantów) (Czeczot, Majewska 2009). Korzystajmy z dobrodziejstwa, które dała nam natura, w postaci tych wyjątkowych związków.

Literatura:

Aherne S.A., O’Brien N.M. 2002. Dietary flavonols: chemistry, food content, and metabolism. Nutrition 18(1): 75-81.

Czeczot H. 2000. Biological activities of flavonoids – a review. Pol. J. Food Nutr. Sci. 50(4): 3-13.

Hanasaki Y., Ogawa S., Fukui S. 1994. The correlation between active oxygens scavenging and antioxidative effects of flavonoids. Free Radic. Biol. Med. 20(7): 933-956.

Hollman P.C.H., Katan M.B. 1999. Dietary flavonoids: intake, health effects and bioavailability. Food Chem. Toxicol. 37(9/10): 937-942.

Majewska M., Czeczot H. 2009. Flawonoidy w profilaktyce i terapii. Farm Pol 65(5): 369-377.

Manach C., Scalbert A., Morand C. i wsp. 2004. Polyphenols: food sources and bioavailability. Am. J. Clin. Nutr. 79(5): 727-747.

Martinez-Florez S., Gonzales-Gallego J., Culebras J.M. i wsp. 2002. Flavonoids: properties and anti-oxidizing action. Nutr. Hosp. 17(6): 271-278.

Wiczkowski W., Piskuła M.K. 2004. Food flavonoids. Pol. J. Food Nutr. Sci. 13(54): 101-114.

Yang C.S., Landau J.M., Huang M.T. i wsp. 2001. Inhibition of carcinogenesis by dietary polyphenolic compounds. Ann. Rev. Nutr. 21: 381-406.