Tel: 602 490 100     |    Do darmowej dostawy zostało: 499,00 zł

Owies siewny, zwany zwyczajnym - niedocenione zboże

Krótka historia upraw owsa

Owies siewny (Avena sativa L.) należy do rodziny Traw (Gramineae).

Jest rośliną jednoroczną, występuje na terenie Europy, Azji, Ameryki Północnej. Do Europy owies przywędrował z Azji jako chwast towarzyszący uprawom jęczmienia i pszenicy.

Owies cechuje się dużymi zdolnościami adaptacyjnymi do zmiennych warunków glebowo-klimatycznych. Spotkać go można na nizinach, ale i w górach.

Najstarsze ślady owsa w Europie pochodzą z epoki brązu, znalezione w Szwajcarii, dotyczą owsa szorstkiego (A. strigosa L.). Kolejno pojawiły się gatunki: owies głuchy (A. fatua L.) i owies siewny (A. sativa L.).

Na terenie Polski pierwsze wzmianki o uprawie owsa zostały opisane na przełomie VIII-IX wieku. Obecnie w Polsce uprawia się dwa gatunki owsa: owies siewny (A. sativa L.) i owies nagoziarnisty, zwany nagim (A. nuda L.).

Od wieków na świecie owies był wykorzystywany jako pasza dla zwierząt i pokarm dla ludzi, a także stanowił surowiec zielarski. Na paszę przeznaczano ponad 80% zebranego ziarna owsa, a na konsumpcję zaledwie 2 3%.

Badania Kawki i Archemowicza wykazały, że w ostatnich dziesięcioleciach w Unii Europejskiej konsumpcja ziarna owsa wzrosła do 9% (1, 2).

Ziarna owsa posiadają bogatą kombinację związków biologicznie aktywnych, które decydują o jego wartości żywieniowej, dietetycznej i leczniczej,są to:

  • białka,

  • lipidy,

  • węglowodany (błonnik pokarmowy),

  • polifenole,

  • sole mineralne,

  • witaminy (3, 4, 5, 7).

Bioaktywne związki zawarte w ziarnach owsa działają na organizm człowieka w różny sposób.
 

Białka

Z uprawianych powszechnie w Polsce zbóż (pszenica, żyto, jęczmień) to owies jest najbogatszym źródłem białka.

Białko owsa złożone jest z aminokwasów egzogennych: tyreoniny, metioniny, lizyny, fenyloalaniny, tyrozyny, waliny, leucyny, które decydują o jego wartości odżywczej i są niezbędne dla organizmu człowieka.

Białka egzogenne występujące w białkach owsa stanowią 41% jego składu, natomiast białko w ziarnach pszenicy i żyta 33%.

Najcenniejsze frakcje białek występujące w ziarnach owsa to:

  • globuliny odpowiedzialne przede wszystkim za mechanizmy odpornościowe,

  • prolaminy (awenin i glutelin) wykorzystywane w diecie stosowanej w leczeniu choroby trzewnej zwanej celiakią. Ważne jest, że prolaminy innych zbóż: gliadyna pszenicy, sekalina żyta, hordeina jęczmienia wywołują objawy celiakii.

Białka typu awenin i glutelin w ziarnach owsa stanowią 20% jego składu, a w pozostałych zbożach 75 94%.

Awenin, związek z grupy alkaloidów, swym działaniem przypomina opium, jest stymulatorem układu nerwowego (koi nerwy i poprawia sen) (1, 6).

Lipidy

Ziarna owsa zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT (kwas linolowy 24 53%, oleinowy 35%, palmitynowy 20%), których organizm człowieka nie potrafi wytworzyć.

NNKT biorą udział w przemianach biochemicznych, regulacji czynności fizjologicznych i odgrywają dużą rolę:

  • w profilaktyce miażdżycy,

  • w zapobieganiu powstawania zakrzepów, ponieważ hamują proces agregacji płytek krwi,

  • w pracy serca i krążeniu krwi.

Badania naukowe wykazały, że kwas oleinowy występujący we frakcji tłuszczowej ziaren owsa chroni przed nowotworami (8, 9, 10).

Węglowodany

Węglowodany w ziarnach owsa i w pozostałych zbożach stanowią główną część suchej masy.

Wśród węglowodanów dominuje skrobia. Znaczenie skrobi wynika z jej podatności na hydrolizę enzymatyczną i możliwość wchłaniania produktów rozkładu powstałych w jelicie cienkim. Częściowo strawiona skrobia ma podobne działanie jak włókno pokarmowe, skraca czas pasażu treści pokarmowej oraz modyfikuje aktywność enzymów trawiennych.

Część niestrawionej przez enzymy skrobi dostaje się do okrężnicy i przy udziale bakterii jelitowych powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, masłowy). Kwasy przeciwdziałają atrofii błony śluzowej i zapaleniu jelita grubego (6, 10, 11).

Oprócz skrobi występują jeszcze w ziarnach owsa inne węglowodany: dekstryny, cukry rozpuszczalne, włókno pokarmowe i błonnik pokarmowy.

Błonnik pokarmowy to szczególnie ważny dla człowieka składnik pokarmowy. Wyróżnia się dwie jego frakcje:

  • frakcja rozpuszczalna (beta-glukany),

  • frakcja nierozpuszczalna.

Głównym składnikiem frakcji rozpuszczalnej błonnika owsa są beta-glukany. Beta-glukany mają zdolność tworzenia w przewodzie pokarmowym lepkich żeli, które prowadzą do:

  • zwiększenia objętości pożywienia w jelicie,

  • zaspokojenia uczucia łaknienia,

  • spowolnienia pasażu treści pokarmowej,

  • ograniczenia wchłaniania tłuszczu i cholesterolu,

  • hamowania namnażania bakterii gnilnych w jelicie grubym. Bakterie gnilne powodują powstawanie ognisk zapalnych i mogą być źródłem owrzodzeń, a nawet ognisk nowotworowych,

  • opóźnienia hydrolizy skrobi i wchłaniania cukrów. Proces ten może przyczynić się do zmniejszenia glukozy we krwi po posiłku, przeciwdziałając wystąpieniu cukrzycy typu 2 .

Beta-glukany zwiększają odporność organizmu człowieka na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze, poprzez aktywację fagocytów. Fagocyty odpowiedzialne są za wchłanianie obcych substancji i komórek oraz ograniczają niszczące działanie komórek nowotworowych .

Odporność organizmu na infekcję zwiększa się również poprzez rozwój mikrobioty w jelicie grubym, dla której pożywką jest błonnik pokarmowy (2, 3, 4, 12).

Polifenole to związki biologicznie aktywne o właściwościach przeciwutleniających. Ziarna owsa są źródłem polifenoli, jak np. kwasu fitynowego i awentramidy.

Związki fenolowe (polifenole) w organizmie człowieka:

  • inaktywują wolne rodniki,

  • działają bakteriostatycznie,

  • regulują pracę serca, zmniejszając nadciśnienie i wahania ciśnienia krwi. Kwas fitynowy obecny w ziarnach owsa wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia miażdżycy i cukrzycy.

Awentramidy – specyficzne polifenole wyróżniają się właściwościami:

  • przeciwzapalnymi,

  • antyastmatycznymi,

  • przeciwmiażdżycowymi ( 11).

Sole mineralne

W owsie obecność soli mineralnych jest dodatnio skorelowana z zawartością rozpuszczalnych w wodzie składników włókna pokarmowego.

Związki wapnia, magnezu, fosforu, żelaza, krzemu oraz bardzo niska zawartość sodu są dobrą informacją dla osób z niewydolnością układu krążenia.

Witaminy

Ziarna owsa są dobrym źródłem witaminy E, tiaminy (witamina B1), kwasu pantotenowego (witamina B5).

Pochodna witaminy E ( tokotrienol) hamuje syntezę cholesterolu w wątrobie, a tym samym obniża poziom cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi.

Tokotrienolom przypisuje się zdolność obniżania poziomu cukru we krwi.

Obidowska w badaniach epidemiologicznych, polegających na suplementowaniu diety witaminą E, wykazała zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, żołądka, sutka i prostaty oraz odwrotnie proporcjonalną zależność między występowaniem schorzeń naczyniowych (miażdżycy) a stężeniem witaminy E w osoczu. Witaminy z grupy B są bardzo ważne w profilaktyce chorób układu nerwowego. Pomagają walczyć ze zmęczeniem, napięciem i stresem (19).
 


Zastosowanie owsa w medycynie ludowej i kosmetologii

W medycynie ludowej wykorzystywano trawę owsa (słomę owsa), sok wyciskany z trawy owsianej i mąkę owsianą.Słomę owsa wykorzystywano do kąpieli przy:

  • osłabieniu i wyczerpaniu nerwowym,

  • reumatyzmie,

  • artretyzmie,

  • rwie kulszowej,

  • stanach zapalnych stawów.

Sok otrzymywany z zielonej trawy owsa stosowano: w leczeniu stanów zapalnych oczu, w stanach depresyjnych, osłabieniu, zmęczeniu i rekonwalescencji organizmu.Rozgotowaną mąkę owsianą przykładano jako kompres na skórę twarzy.Owies jest szeroko stosowany w kosmetologii. Zawarte w owsie składniki mineralne, aminokwasy i sacharydy bardzo dobrze wpływają na kondycję skóry (np. sacharydy zmiękczają skórę). Owies ma także właściwości regenerujące skórę. Beta-glukany odpowiadają za nawilżenie skóry i wzmocnienie naskórka. Ich działanie porównuje się do działania kwasu hialuronowego. Ponadto beta-glukany owsiane przyspieszają gojenie się ran, szczególnie pooparzeniowych, i powodują ich zabliźnianie się ( 7, 13, 14).

Literatura

  1. Zarzycka K., Gugała M., Mystowska I. i wsp. Odżywcze i prozdrowotne właściwości ziarna owsa i przetworów owsianych. Kosmos. 2018, 2 (319), 409 414.

  2. Kawka A., Achremowicz B. Owies – roślina XXI wieku. Wykorzystanie żywieniowe i przemysłowe. Nauka. Przyroda. Technologie. 2014, 8, 32 41.

  3. Bartnikowska E., Lange E., Rakowska M. Ziarno owsa – niedocenione źródło składników odżywczych i biologicznie czynnych. Cz. I. Ogólna charakterystyka owsa. Białka, tłuszcze. Biol. Inst. Hod. i Aklim. Roślin. 2000, (215), 209 221.

  4. Bartnikowska E., Lange E., Rakowska M. Ziarno owsa – niedocenione źródło składników odżywczych i biologicznie czynnych. Cz. II. Polisacharydy i włókno pokarmowe, składniki mineralne, witaminy. Biol. Inst. Hod. i Aklim. Roślin. 2000, (215), 223 237.

  5. Bartnikowska E., Lange E. Znaczenie dietetyczne przetworów owsianych, ich wpływ na stężenie cholesterolu w osoczu oraz poposiłkową glikemię. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2000, (22), 18 35.

  6. Gibiński M., Gumul D., Korus J. Prozdrowotne właściwości owsa i produktów owsianych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2005:4 (supl.), 49 60.

  7. https://neuroexpert.org/fizjologia/owies/Avenasativa.

  8. Gąsiorowski M. Wartość fizjologiczno-żywieniowa owsa. Przegląd Zbożowo-Młynarski. 2003, 3, 26 28.

  9. Lange E. Produkty owsiane jako żywność funkcjonalna. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2010, 3, 7 24.

  10. Piątkowska E., Witkiewicz R., Pisulewska E. Podstawowy skład chemiczny wybranych odmian owsa siewnego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2010a, 3, 88 99.

  11. Piątkowska E., Witkiewicz R., Pisulewska E. Właściwości antyoksydacyjne wybranych odmian owsa siewnego. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2010b, 3, 100 107.

  12. Gibiński M., Sikora M. Spożywcze i niespożywcze zastosowanie  glukanów. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego w Krakowie. 2009.

  13. Obidowska G. Substancje pochodzenia roślinnego w profilaktyce nowotworów. Przegl. Piek. Cuk. 1998, 7, 2 4.

  14. drmax.pl/blog-porady/owies.